W ramach wieloletniego cyklu programowego pod tytułem Willa – Sztuka – Świat poświęconego prezentacji kultury różnych krajów pozaeuropejskich Stowarzyszenie Willa Decjusza pragnie zaprezentować wybrane elementy kultury Republiki Mali. Na kolejnym spotkaniu w Willi Decjusza zatytułowanym „Mali. Tam, gdzie gwiazdy śpiewają”, które zaplanowaliśmy w dniu 10. maja 2009 chcielibyśmy przybliżyć historię oraz różnorodność kulturową Republiki Mali.
W programie zaplanowaliśmy wykłady z następujących dziedzin: pan profesor Michał Tymowski zaprezentuje historię Republiki Mali, pan dr Adam Rybiński zapozna nas z kulturą, gospodarką oraz ze współczesnymi przemianami u Tuaregów, pan dr Jacek Łapott i pan dr Lucjan Buchalik przybliżą nam kulturę oraz architekturę Dogonów. Program uzupełni prelekcja pana Jacka Kukuczki o współczesnej fotografii Mali, pana Samby Ifrah Ndiaje o Saharze oraz pani Ewy Prądzyńskiej o „marionettes Bamana”. W programie nie może zabraknąć występu zespołu muzyczno – tanecznego „Tamtamitutu”. Planujemy również wystawy fotograficzne oraz wystawę eksponatów związaną z wystąpieniami prelegentów – pokażemy siodła tuareskie, marionetki plemienia Bambara oraz rzeźby.
Centrum Kultury i Sztuki Afrykańskiej oraz Galeria Teranga przedstawią nam swoją kolekcje przedmiotów z Mali. Będzie można podziwiać przedmioty użytku codziennego, biżuterie, instrumenty oraz broń. W programie również degustacja herbat i owoców afrykańskich. Zainteresowani będą mogli zakupić pamiątki – biżuterie, oraz wiele innych miłych dla oka przedmiotów! Wstęp wolny.
PROGRAM
12:30 – Współczesne Mali jako spadkobierca wspaniałej przeszłości – Prof. Michał Tymowski
13:10 – Koczownicze i pasterskie ludy Sahary – dr Adam Rybiński
13:40 – Otwarcie wystawy
14:00 – Funkcjonowanie gospodarki Tuaregów + film – dr Adam Rybiński
15:20 – Przemiany współczesne u plemienia Tuaregów + film – dr Adam Rybiński
15:50 – Poezja i muzyka (prelekcja, film, czytanie poezji) – dr Adam Rybiński
16:20 – Kolory Sahary. Od kamienia do piasku – Samba Ifrah Ndiaye
17:00 – Dogonowie z Mali – kultura tradycyjna wobec inwazji turystycznej – dr Jacek Łapott
17:40 – Architektura Mali – dr Lucjan Buchalik
18:20 – „Marionnettes Bamana (Bambara) – bohaterowie dziękczynnych widowisk sogo bo” – Ewa Prądzyńska
19:00 – Saydou Keita i Malicka Sidibe – współczesna fotografia Mali – Jacek Kukuczka
19:30 – Pokaz tańca projektu TAMTAMITUTU
Prelegenci
Dr Adam Rybiński: Współautor programu „Mali. Tam, gdzie gwiazdy śpiewają”. Etnolog z Instytutu Studiów Regionalnych i Globalnych Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, od ponad 30 lat prowadzi badania nad kulturami ludów pasterskich zamieszkujących w Afryce Północnej i Zachodniej. W swych pracach zajmował się między innymi gospodarką pasterską, świadomością ekologiczną, organizacją władzy, tradycyjnym wychowaniem i szkolnictwem dzieci koczowników oraz rodzeniem się w tych społeczeństwach świadomości narodowej. Jest autorem książki Tuaregowie z Sahary i wielu artykułów drukowanych w renomowanych czasopismach naukowych. Badania swe prowadził wśród Beduinów w Algierii, Tekna w Maroku i Tuaregów w Algierii, Mali i Nigrze. W latach 2003 -2008 wraz z członkami najbliższej rodziny oraz z tuareskimi przyjaciółmi i współpracownikami przemierzał tereny zamieszkane przez Tuaregów zamieszkałych w Nigrze, Mali i Burkin Faso. Głównym celem tych wypraw jest gromadzenie materiałów do obszernej publikacji , w której ukazane zostaną problemy, z którymi borykają się współcześnie różne społeczności tuareskie. W trakcie tych corocznych badaniom etnograficznym towarzyszy gromadzenie dokumentacji fotograficznej i filmowej. Na jej podstawie syn Adama Rybińskiego, Władysław zrealizował dwa filmy dokumentalne.
Profesor Michał Tymowski: Zatrudniony w Instytucie Historycznym UW od 1964 kolejno jako asystent, starszy asystent, adiunkt, docent, profesor nadzwyczajny od 1991, tytuł profesora od 1993. Od roku 2001 jest profesorem zwyczajnym. Był wicedyrektorem Instytutu Historycznego UW 1987-1989, a dyrektoremw latach 2002 – 2008. Kierownik Zakładu Historii Powszechnej Średniowiecznej w Instytucie Historii UMCS w Lublinie 1984-1989, profesor na Wydziale Slawistyki Uniwersytetu Paryż IV – Sorbona i dyrektor Ośrodka Cywilizacji Polskiej na Sorbonie 1989-1993, członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego 1972-1976, sekretarz naukowy Komitetu Nauk Historycznych PAN 1973-1974, kierownik wyprawy akademickiej Sahara 74 1974-1975, członek Komitetu Głównego Olimpiady Historycznej 1975-1982, członek Rady Naukowej Zakładu Krajów Pozaeuropejskich PAN 1975-1981 i 1987-1989; wiceprezes Polskiego Towarzystwa Afrykanistycznego 1993-1996; 1996-2000 wicedyrektor Centrum Polskiej Akademii Nauk w Paryżu; zastępca przewodniczącego Wydziału I Nauk Społecznych PAN – 2002, Członek Redakcji Przeglądu Historycznego 1973-1975, członek komitetu redakcyjnego pisma Hemispheres od 1984, redaktor naukowy (wraz z R. Karpińskim) serii Wielkie Problemy Dziejów Człowieka w SW Czytelnik. Organizator sekcji Państwa i imperia w Afryce przed 1800 w ramach XVII Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych w Madrycie 1990. Profesor Michał Tymowski opublikował kilkanaście książek, w tym: Historia Mali (1979), Dzieje Timbuktu (1979), Karabin i władza w Afryce XIX wieku (1985), Histoire de la Pologne (1993), Najkrótsza historia Polski (1995), Państwa Afryki przedkolonialnej. (1999)
Władysław Rybiński: absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim.. Podczas wspólnych podróży ze swoim ojcem, Adamem Rybińskim, zrealizował filmy dokumentalne Szlakiem karawan i Odpalić pompę, czyli rzecz o . Tuaregach, oraz filmowe pocztówki z Nigru prezentowane w Internecie na stronach afryka.org.
Doktor Jacek Łapott jest afrykanistą. Większość swego zawodowego życia związał z Muzeum Narodowym w Szczecinie kierując tam przez lata Działem Kultur Pozaeuropejskich. Dzięki jego pasji i zaangażowaniu zbiory Muzeum, z tego zakresu, należą do największych w Polsce. Był organizatorem i kierownikiem wielu wypraw do Afryki . Zdobył rzadko spotykaną w tej dziedzinie wiedzę i doświadczenie. W Afryce przebywał kilkanaście razy odwiedzając dziesiątki grup etnicznych w prawie wszystkich państwach na północ od równika. Pod koniec lat 90. skoncentrował się na badaniach dotyczących afrykańskich społeczności refugialnych stojących wobec wyzwań współczesnej rzeczywistości. Aktualnie rozszerza swoje zainteresowania badawcze na tematy współczesnych problemów Trzeciego Świata, ze szczególnym uwzględnieniem Afryki. W roku 2007 był jednym z wykonawców projektu badawczego MNiSW – „Etniczna struktura ludności południowego Kordofanu. Zmiana w wyniku migracji i przesiedleń przymusowych w latach 1986 – 2004” W roku 2008 otrzymał z MNiSW grant habilitacyjny związany z kolejnym projektem badawczym w Afryce „Dogonowie z Mali (Afryka Zachodnia) – społeczność tradycyjna w warunkach globalizacji”. Autor wielu publikacji na tematy afrykańskie, uczestnik licznych konferencji oraz sesji naukowych.
Doktor Lucjan Buchalik Podróżnik i etnolog. Skończył studia na Wydziale Filozoficzno – Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego w zakresie etnografii, dyplom magistra etnografii. Doktorat na Wydziale Historycznym UAM w Poznaniu. Stworzył od podstaw stałą ekspozycję zbiorów afrykańskich w Żorach. Do Afryki wyjechał po raz pierwszy jako student w 1985 r. Od tamtego czasu wielokrotnie podejmował wyprawy na Czarny Ląd, gdzie prowadzi badania między innymi wśród plemienia Kurumba (Burkina Faso). Autor wydanej w 2000 roku książki pt.: „Kolorowy Sahel”.
Jacek Kukuczka jest absolwentem Etnologii UJ, kustosz w Dziale Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie. Uczestnik i współorganizator indywidualnych i stadnych podróży do krajów Afryki Zachodniej, Maghrebu, a także Europy i Azji. W roku 1996 uczestniczył w wyprawie naukowo – badawczej Afryka Zachodnia’96, która swoim zasięgiem objęła Mali, Burkina Faso, Togo i Benin. Na co dzień zajmuje się problematyką zmian kulturowych, zwłaszcza zaś rolą i miejscem fotografii w etnograficznej narracji oraz wystawiennictwem muzealnym (jak również krytyką tegoż). Autor wielu ekspozycji, m. in. Wojownicy. Duma przeszłości – wyzwania współczesności; Afrykańskie tatuaże, fryzury i ozdoby; Etnografia i kreacja. Fotografia w dokumencie naukowym jak również tekstów publikowanych w katalogach wystaw i czasopismach Afryka, Lud, Studia Ethnologica.
Ewa Prądzyńska – pracownik działu Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Narodowego w Szczecinie, od 2006 roku prowadząca badania w Mali wśród Bamana na temat teatru lalek. W 2008 roku otworzyła przewód doktorski „Marionnettes ludu Bamana i ich miejsce we współczesnej kulturze Mali”.
Samba Ifrah Ndiaye – pochodzi z Senegalu, jest inicjatorem powstania Centrum Kultury i Sztuki Afrykańskiej z siedzibą w Krakowie. Z wykształcenia jest biologiem, z zmiłowania – pedagogiem, obrońca Praw Dzieci. Pomysłodawca nowatorskiego programu edukacyjnego przygotowanego realizowanego przez Centrum Kultury i Sztuki Afrykańskiej.
TAMTAMITUTU to projekt, w którym muzyczna przestrzeń, niczym w teatrze pozornie zagracona jest dźwiękami-przedmiotami. Poza treścią muzyczną, w której zasadniczą część stanowią afrykańskie rytmy, widz może podziwiać autorskie choreografie tancerzy. Tancerz jest żywym płótnem, gdzie kolor żyje bezpośrednio na ciele, tworząc unikalny kostium z barw i konturu. Niepowtarzalne malarskie wizje to ekspresyjna, ekstrawertyczna mieszanka koloru, światła, ognia i rytmu. To połączenie muzyki, tańca i bodypainting oddziałujący bezpośrednio na wiele zmysłów przenosi widza i słuchacza w świat egzotycznych, odległych krain, z których powrót następuje na długo po spektaklu. Twórca projektu TAMTAMITUTU.
Marcin Urzędowski: Miłośnik kultur pierwotnych, zwłaszcza kultur ludów Mande Afryki Zachodniej. Muzyk uprawiający muzykę perkusyjną, twórca licznych inicjatyw pro afrykańskich. Od 7 lat propaguje w Polsce mało znane aspekty kulturowo-historyczne afrykańskiej muzyki perkusyjnej. Nie ogranicza się jednak tylko do najbardziej znanego nośnika owej kultury, jakim jest Djembe. Choć to jego ulubiony, to gra także na licznych instrumentach afro-kubańskich, brazylijskich, a także na skonstruowanych przez siebie instrumentach. Jest fascynatem różnorodnych kultur perkusyjnych, których umiejętne zestawienie ze sobą, daje jego osobisty obraz bębniarza. Nieokiełznany głód tworzenia oraz fascynacje brzmieniami instrumentów z różnych stron Świata powodują nieuniknione powiększanie się jego asortymentu. Oprócz grania muzyki etnicznej, wdraża jej elementy w muzykę popularną; nie tuzinkowe spojrzenie na muzykę powoduje różne dziwne i eksperymentalne projekty łączące wiele stylów i technik grania. Obecnie nagrywa płyty, koncertuje w Polsce i za granicą, prowadzi warsztaty i lekcje indywidualne. W swej pracy z muzyką, odwołuje się do twórczych poszukiwań z zakresu muzykoterapii, teatru, różnorodnych działań plastycznych. Liczne warsztaty, które organizuje głównie z udziałem dzieci, to mieszanka rytmu, koloru, tańca, oraz różnorakich form z pogranicza happeningu i teatru ulicznego. Współtworzy Teatr Wjazdowa, działający jako forma terapii przez sztukę, dla osób z upośledzeniem umysłowym, przy Środowiskowym Domu Samopomocy w Krakowie. Współpracuje z wieloma instytucjami działającymi na rzecz ochrony praw człowieka w Afryce. Jest wolontariuszem Polskiej Akcji Humanitarnej i członkiem Stowarzyszenia Solidarni z Afryką. Założyciel grupy taneczno perkusyjnej Tamtamitutu, będącej połączeniem teatru perkusyjnego, tańca afro-orientalnego, i body painting.
Wykłady:
Współczesne Mali jako spadkobierca wspaniałej przeszłości – Prof. Michał Tymowski
Wykład poświęcony będzie historii ludów zamieszkujących Republikę Mali oraz roli jaką więź z przeszłością odgrywa w życiu politycznym, społecznym i kulturalnym tego państwa. Pierwsza część wykładu dotyczyć będzie tworzenia i funkcjonowania zachodnioafrykańskich państw historycznych, począwszy od około VII – VIII w. Na tym tle wyjaśnione będą powody przyjęcia nazwy Mali dla państwa współczesnego. W części drugiej omówione zostaną sposoby utrwalania wiedzy o przeszłości i tradycje ustne związane z kulturami miejscowymi oraz dzieła kronikarskie powstające począwszy od XVI w. w Timbuktu, w środowisku uczonych muzułmańskich. Część ostatnia dotyczyć będzie innych przejawów ciągłości historycznej : miast i sieci urbanistycznej, typów architektury, sztuki i ceremoniałów. W podsumowaniu przedstawiona zostanie różnorodność zjawisk i dziedzin twórczości, które mają korzenie w przeszłości i wpływają na współczesność poprzez kształtowanie świadomości społecznej. Wykład ilustrowany będzie mapami omawianych państw, widokami miast, architektury i dzieł sztuki.
Cykl prelekcji poświęconych plemieniu Tuaregów – Dr Adam Rybiński
Tuaredzy są berberskojęzycznym ludem pasterskim zamieszkującym centralną i południową Saharę, tzn. południowo-wschodnią Algierię, południowo – zachodnią Libię oraz północne rejony Mali, Nigru i Burkina Faso. Sami określają się mianem Kel Tamaszek – mówiący w języku tamaszek, bądź nazwą Kel Tagelmust oznaczającą ludzi noszących zawoje tagelmust, czyli zasłaniający twarz.
U Tuaregów istnieje hierarchiczna struktura społeczna. Najwyższą pozycję mają członkowie rodów szlacheckih , którym podporządkowani byli wasale zajmujący się pasterstwem. Wysoką pozycją cieszą się marabuci- ineslemen. Te dominujące wśród Tuaregów grupy ze względu na jasny kolor skóry określane bywają mianem białych lub czerwonych Tuaregów. Czarnoskórzy Tuaredzy pełnią funkcję służebne. Wyjątkową pozycję wśród nich mają rzemieślnicy – będący lekarzami i strażnikami tradycji.
Tuaredzy zamieszkujący na Saharze zajmują się chowem wielbłądów i kóz, zaś ci, którzy żyją w strefie Sahelu wypasają stada kóz i owiec. Część Tuaregów organizuje karawany transportujące sól i proso. W wyniku klęsk żywiołowych i suszy wielu Tuaregów zasiedliło się w miastach. Wykłady będą uzupełniane filmami dokumentalnymi Władysława Rybińskiego. Dr Adam Rybiński przedstawi również zdjęcia oraz część swojego prywatnego zbioru dotyczącego życia „błękitnych ludzi”.
Dogonowie z Mali – kultura tradycyjna wobec inwazji turystycznej – Dr Jacek Łapott
Dogonowie – zachodnioafrykański lud, zamieszkujący południowo-wschodnie obszary Mali, zwłaszcza górski rejon Bandiagara. Ich społeczność liczy około 300 tys. osób (1985). Posługują się językiem z grupy gur. Zajmują się głównie rolnictwem i hodowlą (nadwyżkę uprawianych zbóż wymieniają z Fulanami za mięso, ryby i sól), a także rzemiosłem – wyplatają kosze, wyrabiają naczynia (dzbany), rzeźbią i malują maski rytualne. Według Dogonów istnieje niezliczona liczba gwiazd (tolo) i kilka gwiezdnych światów („ziem”) poruszających się spiralnie, zamieszkanych przez istoty żyjące, stworzonych przez najwyższego i jedynego boga – Ammę. Ruchy ciał niebieskich porównują do obiegu krwi.
Malijska architektura ziemi – Dr Lucjan Buchalik
Poruszone zostaną problemy związane z usytuowaniem i rozplanowaniem tradycyjnej wioski dogońskiej. Omówione zostaną budowle wspólnotowe takie jak wiatę togu-na będącą miejscem spotkań starszyzny – przez niektórych zwanym także „domem słowa” – sanktuaria i ołtarze, tradycyjne domy menstruujących kobiet czy zupełnie współczesne obiekty przeznaczone dla turystów (campingi, oberże). Ujrzymy zagrodę dogońską jako podstawowy element architektoniczny wioski oraz jej elementy składowe czyli domy mieszkalne, spichlerze, obiekty sanitarne. Zapoznamy się z technikami i materiałami konstrukcyjnymi używanymi przez Dogonów. Na zakończenie zostaną zaprezentowane niektóre przykłady architektury neosudańskiej spotykane w Mali oraz możliwości stosowania tych technik w naszych warunkach klimatycznych. Referat zostanie ilustrowany zdjęciami wykonanymi w całym kraju Dogonów (Płaskowyż Bandiagary, Falezy Bandiagary, Równiny Gondo i Seno)
Marionnettes Bamana (Bambara) – bohaterowie dziękczynnych widowisk sogo bo” – Ewa Prądzyńska
Marionnettes Bamana (ludu liczącego 3 miliony ludzi z grupy Mande) – to obiekty o różnorodnych formach, wielkości, wykonywane z różnych materiałów (drewno, słoma/trawa, tkanina). Przedstawiają zwierzęta leśne oraz wodne, stworzenia mityczne i fantastyczne oraz postaci typowe dla społeczności Bamana, np. rolników, rybaków, myśliwych, kobiety w trakcie wykonywania prac gospodarczych, itp. Należą do stowarzyszenia młodych ton. Stowarzyszenia te są odpowiedzialne za organizowanie świąt sogo bo, w czasie których występują liczne marionnettes. Występy są ściśle związane z rolniczym cyklem roku. Październikowe sogo bo zbiega się z początkiem zbiorów fonio, natomiast święto odbywające się pod koniec maja lub w czerwcu związane jest z nadejściem pory deszczowej, która sygnalizuje czas zasiewu i sadzenia – czyli tradycyjny nowy rok dla rolników. Głównym celem tych widowisk jest dziękczynienie za deszcz i udane zbiory. Obecnie występujące marionnettes można zobaczyć częściej niż tylko dwa razy do roku. W Markala co dwa lata odbywa się Festival des Masques et Marionnettes (FESMAMA), a od 2005 roku, w Segou, w lutym każdego roku odbywa się Festival sur le fleuve Niger, gdzie występy marionnettes są jednym z punktów programu.
Lustro zamiast obrazu, czyli fotografie Seydu Keity i Malicka Sidibe – Jacek Kukuczka
Istotnym instrumentem (narzędziem), które tworzy i konserwuje obraz otaczającego nas świata jest fotografia. To poprzez to cudowne medium – wynalezione i rozpowszechnione w XIX wieku, a więc będące ze swej natury siostrą epoki kolonialnej i panujących wówczas trendów myślenia – poznaliśmy Afrykę i nadal czerpiemy o niej większość swej powierzchownej ale i utrwalającej stereotypy wiedzy. Wynaleziona i stworzona po to, by móc portretować świat i ludzi przez białego człowieka, według reguł i zasad wymyślonych w celu poznania i podporządkowania sobie świata, z czasem trafiła do tych, których miała swym chłodnym okiem jedynie rejestrować. Taka kolej losu przywiodła fotografię także do Afryki, w tym do Mali.
Seydu Keita i Malick Sidibe, dwaj Malijczycy zmienili nie tylko powszechnie przyjęty osąd, iż fotografia to wynalazek, którego genialność potrafią wykorzystać jedynie europejczycy i amerykanie. Keita i Sidibe dokonali czegoś znacznie więcej: skierowali obiektyw nie na białych (co byłoby z pewnością również czymś interesującym, ale zarazem wtórnym) lecz na swych sąsiadów, współobywateli wpierw francuskiej kolonii, a wkrótce niepodległego Mali. Ich niepowtarzalne i genialne fotografie to dowód na to, że my też jesteśmy obserwowani i opisywani. Obserwowani nie wprost, ale poprzez „podglądanie” naszego opisu i widzenia świata, ludzi i rzeczywistości. Ta „klisza” którą jest cały etnograficzny sztafaż, w ujęciu dwóch słynnych już dzisiaj Malijczyków daje możliwość prześledzenia przynajmniej dwóch istotnych dla etnografa/antropologa płaszczyzn. Pierwszą z nich jest sposobność by za pomocą ich zdjęć znaleźć choć częściową odpowiedź na pytanie, jak Afrykanie nas widzą, czym dla nich jest nasza kultura. Kolejną, jak potrafią za pomocą zaczerpniętego z naszej kultury narzędzia jakim jest sam aparat oraz szerokiego zjawiska fotografii patrzeć, rejestrować i „mówić” o samych sobie. Mówić własnym głosem.
Bohaterowie zdjęć Keity i Sidibe są anonimowi, patrzymy na samą twarz, postać i ruchy człowieka. Zarówno statyczne portrety Keity jak i dynamiczne, wykonywane w terenie zdjęcia Sidibe miewają tę rzadko odczuwalną, choć przecież specyficzną siłę przyciągania, jaką ma fotografia, widziana nie jako obraz ale jako lustro rzeczywistości. Ich fotografie są więc unikalnym zapisem nie tyle czasu, ile przede wszystkim aspiracji, marzeń i oczekiwań z jakimi mierzyli się mieszkańcy Bamako na przeciągu trzech dekad XX wieku.